Planbureau waarschuwt kabinet: 'Belangrijke keuzes niet uitstellen'

Het maar blijven vooruitschuiven van beslissingen voor de lange termijn, kan Nederland in de toekomst steeds duurder komen te staan. Daarvoor waarschuwt het Centraal Planbureau (CPB) in een verkenning van hoe de Nederlandse economie en samenleving er in 2050 kan uitzien.

"Keuzes hebben consequenties", erkent het Centraal Planbureau over de gevolgen voor bijvoorbeeld de welvaart en economische groep. "Maar niet kiezen is misschien wel het meest onaantrekkelijk."

Premier Schoof nam de langetermijnverkenning Kiezen voor later: vier visies voor 2050 vanmiddag in ontvangst.

Woningnood

Een goed voorbeeld van de gevolgen van de besluiteloosheid over belangrijke thema's voor de lange termijn is de woningmarkt. Zo waarschuwde het CPB in 1992 in een toekomstverkenning al eens dat er grote tekorten voor deze "primaire levensbehoefte" konden ontstaan als er geen duidelijke keuzes gemaakt zouden worden. Het planbureau wees toen op een verwachte toename van bijvoorbeeld alleenstaanden en ouderen.

De druk op de woningmarkt is sinds de jaren 90 veel steviger geworden. Waar het voorheen normaal was om lang thuis te wonen of kostgangers en gastgezinnen onderdak te geven, daar willen jongeren nu vroeger een eigen huis, wonen ouderen langer zelfstandig en groeit het aantal alleenstaanden.

Dat voorzag het CPB al in 1992. "Wanneer niet vroegtijdig zal worden ingespeeld op de geraamde uitbreiding van de woningbehoefte in de Randstad, kunnen toenemende spanningen op regionale woningmarkten het gevolg zijn", schreef het CPB toen. Gewaarschuwd werd dat dit kon leiden tot sterk stijgende prijzen voor grond en woningen.

Werden er sinds de jaren 70 nog structureel 100.000 woningen per jaar erbij gebouwd, daar gebeurde dit sinds de jaren negentig nog incidenteel. Balakrishnan Rajagopal, Amerikaans hoogleraar en VN-rapporteur voor huisvesting, constateerde vorig jaar dat de huidige wooncrisis in Nederland "al een paar decennia in de maak" is. Hij stelde dat dit komt door te weinig overheidsplannen voor structurele woningbouw.

Na het woningtekort van 100.000 in 1999, groeide die door tot een historisch tekort van 390.000 eind vorig jaar. "De noodzaak om belangrijke langetermijnuitdagingen aan te pakken wordt steeds meer gevoeld", benadrukt het Centraal Planbureau in de vandaag gepubliceerde verkenning voor 2050.

Oplossingen via vier thema's

Voor de komende 25 jaar kan de overheid volgens het CPB beleid maken via vier scenario's (markt, duurzaam, autonoom of samen), die allemaal hun voor- en nadelen kennen. Bijvoorbeeld op het gebied van woningbouw.

Zo kunnen de meeste koop- en huurwoningen worden gebouwd of omgebouwd als er wordt gekozen om de woningbouw aan de markt over te laten. Maar dat gaat dan wel weer ten koste van groen in de buurt, landbouwgrond en de komst van energiezuinige huizen.

Als Nederland autonomer wil zijn, en dus minder afhankelijk van het buitenland, zal de druk op de woningmarkt afnemen. Dat komt vooral doordat er in dit scenario minder mensen naar Nederland komen, zoals arbeidsmigranten en studenten. Maar daardoor neemt de vergrijzing wel sneller toe, met alle economische gevolgen van dien.

In het duurzame scenario komt de woningbouw in botsing met doelstellingen van natuur en landbouw. Anderzijds komen er meer energiezuinige woningen, waardoor ook de ongelijkheid tussen huishoudens afneemt. Dat laatste geldt ook voor het scenario waarin de overheid samen met ondernemers en burgers optrekt. Daarentegen blijft de druk op de woningmarkt dan groot, omdat het te lang duurt voor er knopen worden doorgehakt.

Voor- en nadelen

Soortgelijke plus- en minpunten zijn er ook op het gebied van economische groei, de zorg, sociale zekerheid en de arbeidsmarkt. Het scenario 'markt' brengt volgens het CPB in 2050 meer materiële welvaart, maar ook meer ongelijkheid en vervuiling met zich mee. Met meer solidariteit, via het scenario 'samen', wordt er dan meer belasting betaald en moet er langer worden doorgewerkt.

Via het scenario 'duurzaam' herstelt de natuur en leefbaarheid, maar worden veel producten duurder en zal de overheid meer ingrijpen op persoonlijke keuzes van mensen en bedrijven. Als Nederland kiest voor meer zelfvoorziening ('autonoom'), dan zal de economie amper groeien en worden sociale voorzieningen soberder.

Toch moeten die nadelen dan voor lief worden genomen, stelt het CPB. "Deze verkenning laat vooral zien dat aan alle keuzes consequenties vastzitten. Wie vervolgens terugschrikt voor de gevolgen, kan wellicht in de verleiding komen om keuzes dan maar voor zich uit te schuiven", zegt CPB-directeur Pieter Hasekamp. "Maar dat doet geen recht aan de omvang van de economische en maatschappelijke uitdagingen die Nederland heeft."